عطر و رایحه خوش از ابتدا مشام بشر را نوازش کرده و او را مسحور نموده است. چندان عجیب نیست اگر از لحظه حضور بشر بر این کره خاکی، او خواسته باشد تا عطر گل ها، گیاهان و دانه ها یا انواع چوب ها را از آن خود کند تا هر زمان که دلش خواست بتواند از رایحه خوش آن لذت ببرد و به آرامش و یا حس خوشایندی برسد. پس تلاش او از همان ابتدا آغاز شد و در نهایت به صنعت شگفت انگیز، عظیم و لوکس عطر و ادوکلن انجامید.
بیشتر بخوانید: چرا باید عطر بزنیم؟
تاریخچه استفاده از عطر – از آغاز تا اکنون
استفاده از عطرها و روغن های معطر به دوران مصر باستان بر می گردد. مصر باستان به دوران قبل از فرعون ها گفته می شود. در آن زمان از عطر و روغن ها برای ماساژ و لطیف و خوشبو کردن بدن استفاده میکردند. همچنین استفاده از عطر در مراسم های آیینی، دفن مردگان، اجتماعات و جشنواره ها رواج داشته است.
پس از مصریان باستان، امپراتوری یونان و رم باستان نیز به ساخت و استفاده از عطرها روی آوردند. در برخی گزارش ها آمده که رومی ها در قرون وسطی و عصر رنسانس در استفاده از عطر به مهارت هایی رسیده بودند و مبالغ زیادی هم برای وارد کردن اسانس های عطر از دیگر مناطق هزینه می کردند. به طوری که قانون وضع عوارض بر واردات این اسانس ها اعلام و اجرا شد تا خروج سرمایه از این مناطق کنترل شود.
همزمان با رنسانس در قرون 14 تا 17 میلادی، صنعت عطرسازی و گسترش گیاهان عطرزا در اروپا رونق پیدا کرد. به عنوان مثال، شهر گراس در فرانسه به عنوان مرکز تولید عطر شناخته می‌شد و استفاده از عطرها در مراسم مذهبی و اجتماعی رایج بود.
در قرن های 17و 18 میلادی، شرکت های عطرسازی مانند Guerlain بوجود آمدند که به توسعه فنی و خلاقیت در تهیه عطر و ادکلن پرداختند. در قرن ۱۹، با پیشرفت صنعتی، فرآیندهای استخراج عطر و ادکلن‌ها بهبود پیدا کرد و تولید صنعتی عطر به مراحل پیشرفته تری رسید. برندهای معروفی مثل Chanel در سال 1909در این دوران تأسیس شدند و تولیدات خود را به بازار عرضه کردند.
از قرن 19 تاکنون، فرانسه به عنوان یکی از مراکز مهم صنعت عطرسازی و به عنوان نمادی از لاکچری و استایل مدرن شناخته می‌شود. شهرهایی مانند گراس، پاریس و نیس به‌عنوان مراکز عطرسازی و تولیدات برجسته شناخته می‌شوند و صنعت عطرسازی در فرانسه با حضور شرکت های Chanel، Dior، Guerlain Hermes و … همچنان در حال توسعه و رشد است.
بعد از فرانسه، کشورهای ایتالیا با شرکت های Gucci و Versace و آلمان JOOP! و سپس اسپانیا نیز در تولید و ساخت عطر در اروپا بعد از فرانسه پیشتاز بوده اند و همچنان بهترین و باکیفیت ترین عطرها را ارایه می دهند.
آمریکا نیز با وجود تاریخچه کمتر نسبت به فرانسه و ایتالیا دارای بازار عطرسازی بزرگی است: Estée Lauder، Tom Ford و Calvin Klein.
در چین و شرق دور نیز استفاده از عطر سابقه داشته است. آثاری از آن دوران نشان می‌دهند که مردم چین نیز از جلبک‌ها و گیاهان مختلف برای تهیه عطرها و روغن‌های معطر استفاده میکردند. اما اطلاعاتی در مورد ساخت عطر در زمان های هم دوره مصریان باستان در چین وجود ندارد. آنها بیشتر استفاده کننده عطرها و اسانس هایی بوده اند که از اروپا و آسیا توسط مبادلات تجاری به ایشان می رسید.
اولین سازندگان عطر در تاریخ، چه کسانی بوده اند؟
بر اساس اطلاعات بدست آمده نمی توان به صورت دقیق یک فرد یا زمان خاص را به عنوان آغازگر این هنر / صنعت، مشخص کرد. از دوران‌های باستانی، مانند تمدن‌های مصر و یونان باستان، از روغن‌های معطر برای تهیه عطر و استفاده‌های آرایشی استفاده می کردند.
به تدریج مردم با خالص کردن عطرها و گیاهان معطر و تاثیرات آنها آشنا شدند. با آزمایش‌ها و مطالعات بیشتر، توانستند این روغن‌ها را برای تهیه عطر به کار ببرند. جابر ابن حیان فیلسوف و دانشمند عربی – پارسی، مبتکر روش تقطیر برای خالص سازی و تصفیه مواد بود. ابن سینا در سال های بعد روش عصاره گیری از گل ها با استفاده از تقطیر را که امروزه به طور معمول در جهان مورد استفاده است، برای اولین بار مورد استفاده قرار داد. اولین تجربه عطرسازی ابن سینا استفاده از گل رز بوده است. روش تقطیر، تحولی شگرف در ساخت عطرها ایجاد کرد.
زکریای رازی دانشمند بزرگ ایرانی نیز با کشف الکل، نقش بسیار مهمی در توسعه صنعت عطر بر عهده داشته است. امروزه از الکل در مقادیر مختلف برای ساخت انواع عطر (پرفیوم)، ادوتویلت و ادوکلن استفاده می شود.
مواد اولیه تهیه عطر معمولا گیاهی و گاهی حیوانی بوده است. حتی از برخی منابع حیوانی نیز عطرهایی تهیه می شدند مانند آهو (مشک) و نوعی وال. با استفاده بیش از حد از این منابع، نسل آنها در خطر انقراض قرار می گرفتند به همین جهت با پیشرفت علم شیمی به ساخت ترکیبات معطر شیمیایی پرداختند. بدین ترتیب ترکیبات متنوعی از عصاره های طبیعی و مواد شیمیایی خلق شد.
تاریخچه عطر در ایران
قدیمی ترین سند مربوط به تاریخچه عطر ایران مربوط به اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد است که اولین عطر ایرانی در محوطه باستانی سیلک کشف شد. این کشفیات شامل تُنگ‌هایی کوچک از جنس مرمر کشف شدند که مخصوص نگهداری عطر بودند. این دوران تقریبا معاصر با دوران مصر باستان است. بنابراین می توان ردپای استفاده و ساخت عطرها را در ایران همزمان با مصر باستان دید.
در حدود ۲۵۰۰ سال پیش ایرانیان باستان از عطر و مواد خوشبو کننده به صورت زینتی و تجملاتی استفاده می کردند. ایرانی ها روزانه بدنشان را با مواد معطر را شستشو می دادند و همچنین در نوشیدنی های خود از عناصر خوشبو استفاده می کردند. کشورمان ایران از دوران باستان یکی از مهم ترین مراکز تولید روغن ها و عصاره های معطر گیاهی بوده است. عطرسازان ایرانی با خیساندن گل ها و گیاهان معطر در روغن های اشباع شده و ترکیب آنها با یکدیگر، عطریات مختلفی درست می کردند که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گرفت.
پادشاهان هخامنشی، ملکه‌هایشان و سایر درباریان از عطرها و روغن های معطر برای خوشبو و براق کردن موی سر استفاده میکردند. مورخین از عطر فوق‌العاده گران بهایی به نام لبی زوس (Labyzos) یاد می‌کنند که برای آرایش موهای خشایارشاه مورد استفاده قرار می گرفته است.
در یکی از نقوش باستانی کشف شده از تخت جمشید، تصویری از پادشاه هخامنشی وجود دارد که در پشت سر وی دو خدمتکار ایستاده‌اند و یکی از آنها حوله و عطردان و دیگری عوددان و عودسوز در دست دارد.
همچنین در فهرستی که به دست اسکندرمقدونی، از بخشی از اموال داریوش سوم تهیه شده به 14 عطرساز اشاره شده و به طور کلی 40 نفر عطرساز همواره همراه شاه بودند تا شاه همیشه به عطریات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشد. جابربن حیان، در قرن نهم میلادی کتابی درباره عطرها به نام شیمی عطر و تقطیر نوشته است. بیش از یک صد دستورالعمل تهیه انواع روغن های معطر و همچنین بیش از صد روش و دستور برای عطر سازی و ساخت تجهیزات عطرسازی در این کتاب وجود دارد.
بیشتر بخوانید: اصول صحیح عطر زدن چیست؟
جالب آنست که شکوفایی ساخت عطرها در اروپا از قرن 12 میلادی بوده است در حالی که جابر این حیان در قرن سوم تقطیر را معرف کرده و شیمی دان عرب در قرن نهم میلادی در خصوص عطر، کتابی تالیف کرده است . ابن سینا و ابویوسف کندی در قرن 11میلادی از تقطیر برای ساخت عطر استفاده هایی کرده اند. اما در نهایت اینکه این علوم و تجربیات از چه مسیری به هم ملحق شده و با هم درآمیخته اند تا عطرسازی به سمت یک صنعت وسیع و بین المللی حرکت کند چندان معلوم نیست.
روند توسعه عطرسازی
تولید عطرها از اسانس های خالص از یک منبع مانند گل رز به سمت ترکیب اسانس ها و روغن ها و ایجاد عطرهای جدید حرکت کرد. عطرها به تدریج هویت پیدا کردند و شرکت های عطرسازی تلاش کردند تا هر عطری را با شخصیتی خاص مرتبط کنند. عطرهای زنانه و مردانه، عطرهای خنک، تند، تلخ و شیرین، عطر روز و عطر شب، عطر مجالس رسمی یا صمیمانه، عطر هیجان آور یا آرامش بخش، عطرهای اغوا کننده یا معصومانه خلق شدند تا افراد بتوانند در هر موقعیتی از محصولات شرکت های سازنده عطر انتخابی داشته باشند.
آینده عطرسازی چگونه خواهد بود؟
صنعت لوکس و خوش رایحه عطر و ادوکلن همچنان در حال گسترش است و شرکت های فعال در این زمینه می کوشند تا محصولات باکیفیت تری ارایه کنند. با احتمال زیاد مانند اغلب زمینه های تجاری، تکنولوژی هوش مصنوعی و استفاده از الگوریتم‌ها و مدل‌های کامپیوتری برای پیش‌بینی ترکیبات جدید، تحلیل رفتار بازار و مشتریان، بهبود فرمولاسیون عطر و انتخاب بهترین مواد مورد استفاده قرار خواهد گرفت. باید دید هوش مصنوعی باعث می شود تاریخچه عطرسازی در قرن بیست و یک چگونه ثبت شود.
نظرات کاربران