فرهنگ، چگونه بر درک ما از زیبایی، اثر می گذارد؟

حتما متوجه شده اید که معیارهای زیبایی از دوره ای به دوره ای دیگر متفاوت می شوند. گاهی حتی این معیارها در تضاد با هم قرار می گیرند. آنچه که در زمانه ای زیبا تلقی می شد در زمانه ای دیگر نازیبا و نه چندان جذاب به شمار می آید. مثلا برای ایرانیان عکس هایی از زنان و دختران ناصرالدین شاه قاجار مورد توجه قرار گرفته اند که با معیارهای امروزی چندان قرابتی ندارند. اندام هایی فربه، صورتی گرد و غبغب دار که با لاغری اندام و نداشتن چربی های اضافه در عصر جدید، کاملا در تضاد هستند.

شاید برایتان اتفاق افتاده باشد که با دیدن عکس های پنج سال گذشته خود خنده تان بگیرد و حتی آنها را حذف کرده باشید! چه می شود و چه اتفاقی می افتد که آنچه قبلا به نظرمان جذاب و خواستنی بوده، در طی چند سال از چشممان می افتد یا از اینکه آن را انجام داده ایم، متعجب می شویم؟

جالب توجه است که این موضوع یعنی تغییر معیارهای زیبایی در تمام جهان، قابل مشاهده است. در سطح سلبریتی ها و افراد رده بالایی مانند ملکه ها و شاهزادگان در مناطق مختلف دنیا نیز معیارهای زیبایی عرضه شده و بعد از مدتی تغییر می کنند.

معرفی و پذیرش ترندهای آرایشی، استایل های مختلف مد و فشن در دوره های مختلف را هم می توان تا حدودی در تغییر استانداردهای زیبایی، موثر به شمار آورد. البته این بخش تا حد زیادی تحت تاثیر تجارت با گردش مالی بسیار بالایی است که در پشت پرده این تغییرات وجود دارد که در بحث ما نمی گنجد.

اکنون و با این مقدمه، سوال ما این است که چرا و چگونه، معیارهای زیبایی در ذهن ما تغییر می کند؟ چه عواملی بر این تغییر و پذیرش توسط افراد اثر می گذارند؟ یکی از مهم ترین عوامل، “فرهنگ” است که در این مجال به نحوه اثرگذاری آن می پردازیم:

اثر فرهنگ بر درک ما از زیبایی

فرهنگ، یکی از مهم ترین عناصر در درک زیبایی توسط انسان هاست. این فرهنگ ها بوده اند که زیبایی را تعریف می کنند و آن را تغییر داده و یا بازخوانی می نمایند. در هر فرهنگ، خرده فرهنگ هایی نیز وجود دارد که آنها نیز برای زیبایی، ویژگی های خاصی را قایل هستند. در یک خرده فرهنگ در ایران، ساق پای توپر و فربه زنان، زیبا تعریف می شود و در فرهنگی دیگر، ساق پایی تراشیده و بدون چربی! رنگ پوست، چشم، رنگ مو، حالت مو، قد و … هر یک می توانند با یک ویژگی خاص، مورد توجه افراد رشد یافته در هر فرهنگ قرار بگیرند.

اما سوال این است که فرهنگ چگونه بر درک افراد از زیبایی اثر می گذارد؟ چگونه گروهی از انسان ها در دوره ای از زندگی شان شکل ظاهری خاصی را به عنوان ظاهری زیبا می پذیرند؟

بر اساس تحقیقات و بررسی های انجام شده در این خصوص، 4 عامل در اثرگذاری فرهنگ بر ادراک مردم از زیبایی، اثرگذار است. در ادامه به توضیح این 4 عامل می پردازیم:

1- پیشینه تاریخی و ارزش ها و عرف های اجتماعی

فرهنگ های مختلف، استانداردهای زیبایی مشخصی دارند که اغلب از عوامل محیطی، اجتماعی و تاریخی آن منطقه، نشات می گیرند. اشعار، افسانه ها و داستان های هر فرهنگ، سرشار از معیارهایی هستند که افراد با آنها رشد کرده اند، آنها را پذیرفته اند و در ناخودآگاهشان ثبت شده است. زیرا داستان های هر منطقه ی جغرافیایی که تا حد زیادی تاریخ آن را روایت می کنند، شرایط زیستی و جغرافیایی و سبک های زندگی را نسل به نسل منتقل می کنند و این روایت ها در باور و خاطر مردم آن دیار به شکل “فرهنگ” ماندگار می شود.

“ارزش ها و عرف های فرهنگی” نیز از دل تاریخ و مسیر طی شده آدمیان بیرون می آیند و نقش بسیار مهمی در شکل دادن فهم افراد از زیبایی بازی می کنند. برای مثال، یک بدن فربه از آنجا که نشان سلامتی به شمار می آید می تواند جذاب به نظر برسد و در برخی فرهنگ ها اندام لاغرتر، خواستنی تر است.

مجسمه ها و نقاشی هایی که از بدن زنان و مردان به جای مانده اند و حتی ضرب المثل ها به خوبی از ادراک مردمان روزگارشان از زیبایی می گویند.

بیشتر بخوانید: تاریخچه زیبایی؛ نگاهی به مفهوم زیبایی در طول تاریخ

2- تبلیغات و معرفی رسانه ها

رسانه، نقش بسیار اساسی در شکل دهی و جا انداختن معیارها و استانداردهای زیبایی دارد. رسانه های عمومی نقش خود را در این زمینه طی سالیان قبل ایفا کرده اند و اکنون رسانه های اجتماعی یا همان سوشیال مدیاها، با به اشتراک گذاری مداوم عکس ها، فیلم ها و معرفی اپلیکیشن های ویرایش یا ادیت، این اثرگذاری را شدت بیشتری بخشیده اند. ما همه روزه شاهد آن هستیم که چگونه اصول و استانداردهای جدیدی از زیبایی به ذهن ما خورانده می شوند. افراد به وضوح، سرعت بالای تغییر استانداردهای زیبایی که در برخی موارد کمتر از یک سال دوام می آورند را شاهد هستند.

مثال طنزی که این روزها در مورد برخی مدهای پوشاک در شبکه های اجتماعی شکل گرفته بر شکل گیری سریع مدهای زیبایی صحه می گذارد: “زمستان امسال آمد در حالی که من هنوز دارم برای خرید لباس های سال قبل، پول جمع می کنم!”

تغییر سریع معیارهای زیبایی توسط رسانه ها گاهی ممکن است به شکل گیری باورهای غیرمعمول از زیبایی منجر شود. گاهی استانداردهای زیبایی، آن قدر غیرواقعی می شوند که به جای انعکاس در سطح جامعه، محدود به همان فضای مجازی و رسانه باقی می مانند. در واقع جامعه نمی تواند آنها را به دلیل غیرواقعی بودن در خود هضم کند.

3- تجارب شخصی و محیط

تجارب شخصی ما از زیبایی و محیطی که در آن رشد کرده ایم بر درک ما از زیبایی، اثرگذار است. هر چیزی که به نظر یک فرد، زیباست ریشه در فرایندهای پیچیده ای دارد که با تجربه های شخصی یک فرد در محیطی که در آن رشد یافته و زندگی می کند، شکل گرفته است. معیارهای زیبایی محیطی که در آن کار می کنیم، افرادی که بیشتر با آنان ارتباط داریم، شهر محل زندگی و فضای خانوادگی ما در ادراک ما از زیبایی موثرند. هم شکل شدن افراد یک شهر، یک فضای کاری، یک دانشگاه و یا یک دبیرستان را می توان با اثر محیط و تجارب شخصی افراد درک کرد.

4- اثر فرهنگ ها بر یکدیگر در فضای جهانی

در سالیان اخیر به دلیل ارتباطات گسترده که از طریق اینترنت و شبکه ها و پلتفرم های اجتماعی شکل گرفته، اطلاعات افراد از دیگر فرهنگ ها و سلایق آنها افزایش یافته است. از این رو بسیاری از معیارهای زیبایی، جهانی شده و از مرز فرهنگ ها عبور می کنند. رویدادهای فرهنگی و سینمایی و تجاری مانند فرش قرمزها، فستیوال هایی مثل مراسم اسکار و … منجر به دیده شدن فرهنگ ها و سلایق مختلف می شوند.

چگونه معیارهای زیبایی درون یک فرهنگ تغییر می کنند؟

ادراک ما از زیبایی، ثابت نیست و می تواند در طول زمان در درون یک فرهنگ تغییر کند. برای مثال نسبت کمر به باسن که معیاری برای سنجش تناسب و زیبایی اندام زنان بوده است از سالیان قبل بوده و همچنان وجود دارد اما این نسبت متغیر بوده و تنها در اعداد آن تغییراتی حاصل شده است. این امر نشان می دهد که ادراک ما از زیبایی ثابت نیست بلکه متغیر و همواره در حال تغییر است.

ارتباط با دیگر فرهنگ ها، اثرگذاری آنها بر یکدیگر و تجاربی که به واسطه زندگی نسل ها در شرایط جغرافیایی معینی شکل می گیرند، هنجارها و ارزش های فرهنگی را دچار دگرگونی هایی می کنند. به دنبال این دگرگونی ها، تغییراتی در معیارهای زیبایی در درون هر فرهنگ شکل می گیرد.

جمع بندی

فرهنگ هر منطقه بر درک زیبایی توسط افرادی که در آن فرهنگ رشد یافته اند، اثری اساسی دارد. ما با این سوال که فرهنگ چطور می تواند بر ادراک ما از زیبایی اثر بگذارد، به سراغ یافته های محققان رفتیم. بر اساس یافته های محققان، پیشینه تاریخی یک منطقه و عرف و هنجارها، تبلیغات رسانه ها، تجارب شخصی زیسته افراد و اثر فرهنگ ها بر یکدیگر در فضای جهانی، برخی از عواملی هستند که می توانند چگونگی این اثر را توضیح بدهند.

دریافتیم که زیبایی، ماهیتی است که همواره در حال توسعه و تغییر است. ماهیتی که اگر چه تحت تاثیر فرهنگ است اما همان گونه که فرهنگ مردمان تغییر می کند معیارهای زیبایی هم دستخوش تغییر می شوند.